2017 Çıkmış Final Soruları :
1. Osmanlı seramiklerini örneklerle anlatınız.
2. Maden bezeme tekniklerini açıklayarak anlatınız.
İznik Çini Fırınlar :
İznik'teki çalışmalar iki döneme ayrılır. 1963 -1969 yılları arasında sürdürülen I. Dönem çalışmalarında Milet işi, Haliç işi, Şam işi, Rodos işi gibi isimlerle tanımlanmaya çalışılan Osmanlı seramik ve çinilerinin asıl ve önemli üretim merkezinin İznik olduğu, deforme ve yamuk parçalar, yarı mamul fragmanlar, pişirim malzemeleri yanında, içi doluyken çökmüş durumda bulunan fırın kalıntılarıyla bilim çevrelerince kanıtlanmıştır. En önemli sonuç, o zamana kadar Osmanlı dönemi çini ve seramik merkezinin kesinlik kazanamamış üretim yeri konusunun çözümü ve ilgililerce kabul görmesi olmuştur.
1969 yılında çalışmaların başka bölgelere kayması ile ara verilen İznik kazılarına 1981 yılında ''İznik Çini Fırınları Kazısı'' adı ile tekrar başlanmış ve halen devam edilmektedir. 1983 yılında II. Murat Hamamı doğusundaki alanda iki sondaj yapılmış. I. Dönem kazıları sırasında aynı alanda yapılan sondaj verileriyle birleştirilince 1984 yılından itibaren bu alanın kazısına başlanmıştır. Bu atölye bölgesinde şimdiye kadar dört fırın kalıntısı ortaya çıkarılmıştır.
Rumi Desenler :
Fatih Sultan Mehmed dönemi sarayında yeni bir anlayışla yorumlanan rumi ve hatayi üslubunu '' Baba Nakkaş Üslübu '' olarak tanımlanmış. Fatih devri bezem üslubunu onun adıyla özdeşleştirmiştir. Rumi ve hatayi girift bezeme yoğundur, damarlı çiçeklerin taçyaprakları içe kıvrılmış uçlarıyla üç boyutlu gibidir. Bu motif İznik seramiklerinin, Baba Nakkaş'ın etkisi altında kaldığı ilk evresinin karakteristik özelliklerinden biridir.
Zemin rengi lacivert ( kobalt mavi ) olup, kompozisyonlarda ''rumi'' desen hakimiyeti vardır. 1480'den itibaren başlayan bu motif 1560 - 1570 arasında duraklasa da, 1620 sonlarına kadar devam eder. İznik seramiklerinde uygulama dönemi çok uzun olmuştur. Bezemeler iki şekildedir. Birinci şekilde '' rumi motifler '' objenin tamamına hakimdir. İkinci uygulamada ise '' rumi motifler '' farklı bir kompozisyonda tamamlayıcı desen olarak kullanılmıştır.
Şah Kulu'nun öğrencilerinden olan Kara Memi ise Osmanlı süsleme sanatının en önemli sanatçılarından biri olarak kabul edilir. Aslında müzehhip olan Kara Memi özellikle kitap süslemesinde klasik kuralları esnetmiş ve yeni bir üslup ortaya koymuştur. Genellikle gül, lale, nergis, sümbül, haseki küpesi ve kır çiçekleri kullanmıştır. Saray nakkaşbaşı olan Kara Memi de selvi ve bahar ağaçlarını, asmaları, lale, gül, sümbül, kantaron çiçeği, zambak, karanfil çiçeği ve bunların goncalarını az miktarda sadeleştirme yaparak kullanmaya başlamış ve yeniden kullanılmaya başlanan kırmızı, yeşil, mavi, lacivert, turkuaz ve ağaç gövdelerindeki kahve renkleriyle İznik seramiklerinde bir bahar devri yaşanmıştır.
Kütahya Seramikleri :
Çanakkale Seramikleri :
Madeni Eser Yapım Teknikleri :
1. Döküm Tekniği
Yüksek sıcaklıkta eritilmiş madenlerin, istenilen biçimlerde hazırlanmış kalıplara dökülerek dondurulması işlemine döküm denir.
Dövme tekniğinde, usta her parça ile tek tek uğraşmak zorunda kaldığı için bu yöntemle çalışmak hem uzun hem de zahmetli bir iştir. Ancak döküm tekniğinde ise daha kısa sürede daha çok eser yapılabilir.
Büyük boy eserler birkaç parça halinde dökülür, elde edilen bu eserler ise lehimle birleştirilir.
Döküm tekniğinde en çok kullanılan malzeme ise tunçtur.
2. Dövme Tekniği
İnce levha halindeki maden, örs yada kütük üzerinde çekiç yardımıyla şekillendirilir.
Ağzı geniş olan tas, tabak, sini, sahan gibi kaplar genellikle dövme tekniğinde ve çökertme denen, levhayı içten çekiçleme usulüyle elde edilir. Yükseltme denen ve levhayı dıştan çekiçleme usulünde ise yüksek boyunlu derin maşrapa, ibrik, vazo gibi kaplar yapılmıştır.
Dövme tekniğinin uygulandığı eserlerde kulp, ayak gibi kısımlar isteniyorsa bu paraçalar ayrıca yapılıp daha sonra eserin gövdesine lehimle birleştirirlir. Ancak tek parça levhadan kulplu, ayaklı kaplarda yapılır.
İnce işçilik isteyen bu teknikte en çok kullanılan madenler bakır ve pirinçtir.
3. Tornada Çekme Tekniği
Kendi ekseni etrafında dönen levhaları, torna tezgahında istenilen biçimde şekillendirilerek yuvarlak gövdeli eserler üretilmiştir. Ancak bunlar seri üretim olup bir nevi fabrikasyon imalatlardır.
Madeni Eser Bezeme Teknikleri
Kazıma Tekniği
Çakma Tekniği
Kabartma Tekniği
Savat Tekniği
Telkari Tekniği
Kakma Tekniği
Delik - İşi Tekniği
Madeni Eseri Renkli Cam ve Değerli Taş ile Bezeme Tekniği
1. Kazıma Tekniği :
Bu teknikle ucu sivri kalemler, keskiler ya da sivri uçlu kazıma aletleri yardımıyla eser üzerine çizgiler ve yivler işlenir. Daha sonra ise, açılan yivler içerisindeki madenler oyularak dışarıya çıkartılır. Madeni eserler, yivler ve derin çizgilerle bezenir.
2. Çakma Tekniği :
Bu teknikte ucu küt kalemler ve çekiç kullanılarak yivler açılır, ancak kazıma tekniğinde olduğu gibi maden oyulup dışarı çıkarılmaz. Açılan yivlerin kenarlarına yığılan maden, törpüler yardımıyla temizlenir.
3. Kabartma Tekniği :
Madeni eser üzerine değişik uçlu kalemler ve çekiç yardımıyla yapılan süsleme tekniğidir. Üç şekilde, yüksek kabartma, alçak kabartma ve kalıpla kabartma olarak madeni esere uygulanır. Bu kabartma süslemeler eserin içinden ya da dışından yapılabilir. Yüksek kabartma uygulanırken desen eserin içinden çekiçlenir ve yükseltilir. Alçak kabartmada ise eser hafif olarak dıştan çekiçlenir ve çökertilir. Kalıpla yapılan kabartmada ise aynı desenin friz halinde tekrar edilmesi sırasında kullanılan bir bezeme şeklidir. Kalın tunç bir çubuk üzerine çizilen desen, tavlanmış maden üzerine yerleştirilir, daha sonra ise çekiçle arkasında vurularak tunç çubuk üzerindeki desenin maden üzerine geçmesi sağlanır.
4. Savat Tekniği :
Madeni eserin üzerine, daha önce kazıma tekniğiyle açılan yivlerin içine kükürt-bakır-kurşun karışımı siyah macun doldurularak yapılan süsleme unsurudur. Daha önceden hazırlanan macun, soğutulduktan sonra havanda dövülerek toz haline getirilir. Hazırlanan bu toz, yivlerin içine doldurulur ve maden düşük ısıda fırınlanır. Bu karışım eriyerek madene yapışır. Bu süsleme tarzı, daha çok altın ve gümüş eserlerin süslenmesinde kullanılmıştır.
5. Telkari Tekniği :
Altın veya gümüş telleri, ince bir işçilikle eğip bükerek desenler yapıp bunları madeni zemine tutturma işine Telkari denir. Bu teknik özellikle ziynet ve süs eşyalarında kullanılmış bir bezeme tekniğidir.
6. Kakma Tekniği :
Madeni eserler üzerinde açılan yivlerin, gözeneklerin ya da yuvaların içine başka renk ve madenin doldurulmasıyla elde edilen süsleme tekniğidir. Eser üzerine açılan yivlerin içine altın, gümüş ve bakır teller, açılan yuvalara ise altın, gümüş ve bakır varaklar yerleştirilir. Bu teknikte, eser üzerine yapılan bezemeler hem renkli hem de belirgin bir özellik kazanırlar.
7. Delik-işi Tekniği :
Kesici ve delici aletler kullanılarak, madeni eserle üzerine yapılan delikli bezemelerdir. Bu teknikte, eserin üzerine çizilen desen dışındaki alanlar kesilip çıkartılır, bazen de zemin bırakılır sadece çizilen desen çıkartılır.
8. Madeni Eseri Mine, Renkli Cam ve Değerli Taş ile Bezeme Tekniği :
Eser üzerine açılan yuvalara veya lehimleme yoluyla elde edilen gözenekler içine değerli taşların, renkl camların ve mine gibi renkli dolguların yerleştirilmesiyle elde edilen süsleme tekniğidir.
Madeni zemin üzerinde telleri lehimleyerek gözenek yapmaya ? denir, madeni zemini çökertme ya da oyma yapmaya ? denir.
Mine ile madeni eseri süslemede şu yöntem kullanılır. Toz camlar ve renk veren maden oksit bileşimi yüksek sıcaklıkta eritilir, dövülerek tabaka haline getirilir daha sonra ise soğutulur ve tekrar dövülerek toz haline getirilir. Bu hazırlanan toz yıkanır, eser üzerine tatbik edilir. Son aşamada ise hazırlanan eser fırınlanır ve üzerinde toz halde bulunan cam eriri ve madene yapışır, buna bağlı olarak renk tonları geliştirilir.
Mine tekniğinde süsleme daha çok altın, gümüş ve bakır madeni üzerine uygulanmıştır.
Cam :
Cam temel maddeleri %70 silis (silisyumdioksit), %15 soda (sodyumkarbonat) ve potas(potasyumkarbonat), %10 kireç (kalsiyum karbonat ve %5 diğer katı maddeleri ile renklendiriciler karışımının yüksek sıcaklıkta 1500 C eritilmesiye oluşmaktadır.
Camın Yapım Teknikleri :
1. İç Kalıp Cam Yapım Tekniği
2. Kalıba Basma Tekniği
3. Mozaik Cam Tekniği
4. Üfleme Tekniği
a. Serbest Üfleme
b. Tüp Üfleme
c. Kalıba Üfleme
3. Mozaik Cam Tekniği :
MÖ.2000'den İslami dönemlere kadar kullanılan bu teknikteki ilk örnekler, tek renkli çubuk camların değişik motifler çıkaracak şekilde yapılmasıyla oluşturulmuştur. Fakat daha sonraları çok renkli birleşik çubuklar kullanılmaya başlanmıştır. Cam ustası farklı renklerdeki camları birleştirip ısıtır ve renkli çubuk karışımları oluşturur. Çekerek uzattığı bu camları küçük parçalar halinde keser, bunları bir kalıp içine yerleştirir. Cam parçalarının dökülmemesi için üzerine bir kalıp daha yerleştirir ve fırınlanır. Ağız kısmına cam çubuk yerleştirerek ağız kısmı oluşturulur. Sonrasında ya çark yardımıyla ya da ateşe tutularak parlaması sağlanır.
4a. Serbest Üfleme :
Piponun ucu kızarıncaya kadar ısıtıldıktan sonra suda biraz soğutularak potanın içinde erimiş olan cam alınır ve sürekli döndürülerek işleme masasına götürülür. Bir ucu ağza alınan pipoya üflenerek diğer ucundaki cam istenilen şekli aldığında, noble olarak adlandırılan diğer bir metal çubuğun ucunda bulunan bir parça erimiş cam, piponun ucundaki kabın dibine yapıştırılarak kabın pipodan kolayca ayrılması sağlanır. Pipodan ayrılan kısımda oluşan delik ağız haline getirilir ve cam nobleden ayrılarak tavlanır. Genellikle bu cam kapların diplerinde cam kırığı şeklinde oluşan noble izi bulunmaktadır. Günümüz cam yapımında da daha yaygın kullanılan bir tekniktir.
4b. Tüp Üfleme :
Bu teknikte pipo yerine önceden hazırlanmış cam borular kullanılır. Cam borunun bir ucu ısıtılır ve sıkıştırılarak kapatılarak tüp oluşturulur. Bu tüpün diğer ucundan pipo yardımıyla üflenerek şişirilir ve istenilen şekil verildikten sonra tüpün geri kalan kısmı kırılır ve ağız düzleştirilir.
4c. Kalıba Üfleme :
Öncelikle tahta, taş veya pişmiş topraktan, istenilen kalıplar yapılır. Isıtılmış piponun ucuna alınan cam topağı kalıp içine indirilir ve kalıbı dolduruncaya kadar, diğer ucundan üflenerek şişirilir ve istenilen form elde edilmiş olur. Kalıplar süslemeli olarak da yapılabildiğinden kalıplara camın üflenmesiyle işi de aynı anda yapılabilmektedir. Bu teknikle üretim daha da hızlanmıştır.
Tombak :
Tombak, altın-civa karışımı ile kaplanmış bakır ve bakı alaşımı eşyanın genel adıdır.
18. yy.'da ekonomik nedenlerle altın ve gümüş eserlerin yapımının azalması, altın görünümlü tombakların çoğalmasına neden olmuştur.
