Gökbilim

Gökbilim Dersinin Konuları

• Uzay ve zamandaki yerimiz üzerine
• Takım yıldızlar
• Yıldızların adlandırılması
• Yıldızların görünen parlaklıkları
• Gök küresi
• Pratik olarak gökyüzündeki açıların ölçülmesi
• Gece yön tayini
• Gök küresinin günlük hareketi
• Gök ekvatoru ve Deklinasyon
• Ekliptik ve Zodyak takım yıldızları
• Ekinokslar ve Rektesansyon
• Presesyon

• Mevsimler

• Yer'in dönme ekseniyle ekliptiğin ekseni arasında 23.5 derecelik bir açı bulunması sebebiyle, Yer Güneş etrafında dolanırken Güneş ışınları kuzey ve güney yarıkürelere farklı zamanlarda dik olarak gelir. Güneş ışınlarının dik olarak geldiği yarıkürede yaz mevsimi yaşanıyor demektir.
• 21 Haziran Yaz Gündönümü
• 21 Aralık Kış Gündönümü
• Çoğu zaman sanıldığının aksine mevsimlerin oluşumunda Yeri'in Güneş'e yaklaşıp uzaklaşmasının bir etkisi yoktur. 

• Milankoviç Etkisi

•   Jeolojik kanıtlar Yeryüzü'nün tarihi boyunca en az 4 tane buz devri geçirdiğini göstermektedir. Bunlardan bir tanesi 2.5 milyar yıl önce diğer üçü son 1 milyar yıl içerisinde gerçekleşmiştir. Yaklaşık 250 milyon yıllık dönemlerle buz devirleri oluşmakta gibi görünmektedir ve oldukça karmaşık bir örüntü içinde 40 bin ve 100 bin yıllık periyodları içeren buzul ilerlemeleri ve çekilmeleri olmaktadır.
• Milutin Milankovitch 1920'de karmaşık örüntünün sebebini açıklayacak bir hipotez ileri sürdü. Buna göre farklı kombinasyonlarla olmak üzere aynı anda etki eden 3 olay bu karmaşık ve küresel iklim değişikliklerine sebeb olmaktadır.
• 1. Yer'in yörüngesinin elips şekli, diğer gezegenlerin çekim etkileri sebebiyle, 100 bin yıllık dönemler boyunca daha dairesel veya daha eliptik hallere sürekli olarak değişmektedir. Bu Yer'in Güneş'e olan yaklaşıp uzaklaşma miktarını değiştirerek Yer'in Güneş'ten aldığı enerji miktarında değişmeye sebeb olmaktadır.
• 2. Yer'in dönme ekseninin 26 bin yılda tamamladığı presesyon hareketi sebebiyle yaklaşık 13 bin yıllık sürelerle dönme eksenin yönü 180 derece zıt yönlere bakmaktadır.
• 3. Güneş, Ay ve diğer gezegenlerin çekim etkileri sebebiyle Yer'in dönme ekseninin sahip olduğu 23.5 derecelik eğim yaklaşık 40 bin yıllık dönemlerde 22 derece ile 24 derece arasında değişmektedir. Bu yüzden 40 bin yıllık dönemler içinde Güneş ışınları her iki yarı küreye de, açıya bağlı olarak, bugünküne kıyasla daha dik veya daha az dik gelmektedir. Bu durum mevsimlerin daha yumuşak veya daha sert oluşmasına sebeb olacaktır.

• Kutuplarda 1 günlük süre

•  Yeryüzünde orta enlemlerde yaşayan bizlerin 1 günlük süre içinde görmeye alışık olduğu gündüz ve gece kutuplarda 1 yıla yayılmış olarak yaşanır.
• 
  
• Ay’ın görünen hareketi
• 
  
• Ay ile ilgili en göze çarpan gözlemlerimizden biri bize hep aynı yüzünü gösteriyor olması ve bir diğeri de safhalar gösteriyor olmasıdır.
• Ay'ın hep aynı yüzünü görmemizin sebebi kendi ekseni etrafında dönmüyor olması değil, kendi ekseni etrafındaki dönüş süresinin Yer etrafındaki dolanım süresine eşit olmasıdır.
• Yeryüzünde orta enlemlerde yaşayan bizlerin 1 günlük süre içinde görmeye alışık olduğu gündüz ve gece kutuplarda 1 yıla yayılmış olarak yaşanır.
• Ay'ın safha göstermesinin sebebi ise Ay'ın Yer etrafında dolanırken Güneş'ten farklı yönlerde ışık alıyor olmasıdır.
• Ay'ın safhaları yeni Ay, hilal, ilkdördün, şişkin Ay, dolunay, şişkin Ay ( ilkine göre ters yönde), son dördün, hilal ( ilkine göre ters yönde ) şeklinde sıralanır.
• 
  
• Ay yörüngesi üzerinde 1 tam turunu 27.3 gün de tamamlar. Bun süreye "sideral ay" adı verilir.Ay'ın aynı bir safhada ard arda iki kez bulunması için geçen süre ise 29.5 gün olup bu süre "sinodal ay" olarak adlandırılır.
• Ay ile ilgili göze çarpan bir diğer gözlem de gökyüzünde yıldızlara göre görünen konumunun her saat yaklaşık yarım derece ( yani görünen çapı kadar ) doğuya doğru kaymasıdır. Böylece ay 24 saat içinde yıldızlara göre yaklaşık 13 derece yer değiştirir.

• Ay ve Güneş tutulmaları

• Bir ay tutulması veya güneş tutulmasının olabilmesi için Güneş, Ay ve Yer'in aynı bir düzlem üzerinde (ekliptik düzlemi) ard arda dizilmeleri gerekir. Güneş ve Yer her zaman ekliptik düzleminde bulunuyor olmalarına rağmen Ay'ın Yer çevresindeki yörüngesi ekliptikle yaklaşık 5 derece kadar açı yapar ve Ay her zama ekliptik üzerinde bulunmaz. Bu sebeple Ay, Yer çevresinde dolanırken bazen ekliptiğin üzerine çıkar bazen altına iner. Açıktır ki bu geçişler sırasında Ay yörüngesinin ekliptikle kesiştiği iki noktada (biri ekliptiğin üstüne çıkarken ve diğeri ekliptiğin altına inerken) Ay eliptik üzerinde bulunacaktır. Bu noktalara Düğüm Noktaları (çıkış ve iniş düğümleri) adı verilir. Düğüm noktaları (aynı Yer'in presesyon hareketi gibi) presesyon hareketi yaparlar. Bu sebeple yıl içinde düğüm noktaları iki veya üç kez olmak üzere sırayla Güneş'e doğru yönelirler. İşte bu yönelme sırasında Ay bu noktalardan birisi üzerindeyse (yani ekliptik üzerindeyse!) Ay'ın dolunay yada yeni ay safharında olmasına göre bir Ay tutulması veya bir Güneş tutulması meydana gelir. Böylece,
• 1- Düğüm noktalarını birleştiren doğru Güneş'e yönelmiş (yani düğüm noktalarından biri Güneş'e doğru yönlenmişse) ve
• 2- Ay düğüm noktalarından biri üzerinde olmak koşuluyla,
• Ay yeni ay safhasında ise Güneş tutulması veya dolunay safhasında ise Ay tutulması gerçekleşir.
• Güneş tutulmaları Ay'ın Güneş'i kısmen veya tamamen örtmesine göre farklı isimler alır. Ay'ın Yer etrafındaki yörüngesi de tıpkı Yer'in Güneş etrafındaki yörüngesi gibi elips şeklindedir. Bu sebeple, her ne kadar Ay ve Güneş'in görünen açısal çapları aynıysa da (bu bir tesadüftür) yörünge hareketleri sırasında Ay'ın Yer'e yaklaşıp uzaklaşması ve Yer'in Güneş'e yaklaşıp uzaklaşması ile görünen çaplar arasında zaman zaman  farklar oluşur. Böylece bazı Güneş tutulmalarında Ay Güneş'i tamamen örtebilirken (Tam tutulma) bazılarında tamamen örtemeyebilir (halkalı tutulma). Eğer Ay Güneş'in sadece bir kısmını örtecek şekilde Güneş'in önünden geçerse bu durumda Parçalı tutulma görülür.
• 
•     Ay tutulmaları ise Ay'ın Yer'in gölgesinin hangi kısmından geçtiğine göre isim alır. Yer'in gölgesi merkezde koyu bir "tam gölge" ile onu çevreleyen daha az koyu "yarı gölge" den oluşur. Aşağıdaki resmi inceleyiniz.
• 
  

  
• Gel git olayı
•  Ay ve Güneş'in Yer üzerine uyguladıkları kütle çekim kuvvetlerinin etkisini karalara göre daha gevşek yapıya ve büyük kütleye sahip olan okyanuslar (daha küçük oranlarda deniz ve göller) üzerinde daha kolay görebiliriz.
• Çekim etkisi Yer'in Ay'a yakın ve uzak kısımlarında iki kabartı oluşturacaktır. Bu, Yer kendi ekseni etrafında dönerken her hangi bir yerde günde iki kez gel git olayı yaşanacak demektir. Güneş'in etkisi de hesaba katıldığında, Güneş ve Ay'ın birbirine göre olan konumlarına bağlı olarak hissedilen çekim gücü değişecek ve gel gitlerin şiddeti de buna bağlı olarak değişecektir. Aşağıdaki animasyonu inceleyiniz.
• Yıldızların yaşamı
• Astrobiyoloji